Wat is een carillon?

Een carillon is een serie van minimaal 23 klokken die door middel van een klavier bespeeld kunnen worden. De klokken zijn gestemd en in rijen opgehangen in een toren. De klepels in de klok zijn door middel van draden verbonden met de toetsen (stokken) en pedalen van het beiaardklavier.

Hoe wordt een carillon bespeeld?

Naast het handmatig bespelen van de klokken vanaf het klavier kunnen de klokken ook tot klinken worden gebracht door een automaat of computer. De computer brengt hamers aan de buitenkant van de klok in beweging, waardoor de klok gaat klinken. Doordat de klepels van een klok behoorlijk zwaar kunnen, zijn kan een beiaard niet met normale pianotoetsen bespeeld worden, maar is er een speciaal stokkenklavier ontworpen waarop de beiaardier met zijn vuisten speelt. De laagste klokken zijn verbonden met het pedaal, zodat er meerdere tonen tegelijk gespeeld kunnen worden: met handen en voeten tegelijkertijd.

Speelautomaat

Een belangrijk verschil tussen het handmatig bespelen van de klokken en de automaat is het feit dat een automaat geen verschil in hard en zacht (dynamiek) kan maken, terwijl dat met handmatig spel vanaf het beiaardklavier wel goed mogelijk is. Dit is vergelijkbaar met de mogelijkheden die een piano biedt.

 

Verdwenen luidklokken

De toren van de Schildkerk is eigendom is van de burgerlijke gemeente Rijssen-Holten. In deze toren hingen aanvankelijk 3 luidklokken. De grootste klok, eens gewijd aan de Heilige Anthonius, was gegoten door de beroemde klokkengieter Geert van Wou uit Kampen, gewicht 1515 Nederlandse Ponden. De klok had in gotische letters als opschrift “Sanctus Anthonius vocor Gherardus de Wou me fecit MCCCCLXXX (1484)”. In 1798 is deze klok onbruikbaar geworden, al dan niet door krijgsvolk moedwillig vernield. Ter financiering van de bouw van de nieuwe toren is deze klok in 1828 door de gemeente verkocht aan de Rijksgeschutsgieterij te ’s Gravenhage. In 1829 is de tweede klok, die ook gebarsten was, eveneens ter financiering van de toren verkocht. De derde klok, de kleinste, gewicht 710 kg, is in 1743 in de toren gehangen. Zij droeg als opschrift “Me fecit Ciprianus Crans Jansz Amstelodami anno 1743”. Deze klok is op 16 maart 1943 door de Duitsers weggehaald en nooit teruggevonden.

Huidige luidklok

De huidige luidklok is in 1948 door Jan Jacob en Grietje ter Horst geschonken ter gelegenheid van de feesten rond de viering van het feit dat Rijssen toen 700 jaar stadsrecht had. De klok werd gegoten door de Gebr. Van Bergen uit Midwolda. Het opschrift op de klok luidt: “1943, wat’nen tied. Oorlog, mooie klokke kwiet. Riessen 7 eeuw’n stad. 5 joar l later fees ‘e had. Op det fees zin ik geboor’n. ’t Volgend joar hùn’k al in toorn. ‘k Luu biej vuurspood, teeg’nslag. ‘k Galme Gods lof elke dag”. Op de keerzijde: Geschonken door Jan en Grete ter Horst. Rijssen 27 juli 1948.

Een nieuw klokkenspel

In 1973 kwam er een klein klokkenspel van 25 klokken in de toren te hangen dat met behulp van een stokkenklavier bespeeld kon worden. De toenmalige techniek en ruimte in de toren lieten niet meer klokken toe. Groot promotor van dit carillon was de toenmalige burgemeester G.J.Smit. Door nieuwe uitvindingen was het mogelijk om meer klokken op te hangen in de toren van de Schildkerk. In 1998 konden daarom 25 klokken, gesponsord door de Rijssense middenstand,worden  toegevoegd aan het klokkenspel. Het Rijssens carillon is momenteel een volwaardig instrument van 50 klokken. Basis van het carillon is c2, daarmee klinkt dit carillon een octaaf hoger dan een regulier carillon.

Bespeling

De beiaard van de Schildkerk toren wordt vanaf 2017 regelmatig bespeeld tijdens marktdagen, koopavonden en speciale gelegenheden. Zo is het mogelijk om bijv. bij een huwelijksvoltrekking in het stadhuis of de bevestiging daarvan in de Schildkerk tegen een vergoeding verzoeknummers aan te vragen bij de beiaardier.
U kunt daarvoor mailen naar beiaard@stadsmuziekrijssen.nl of  jgheuvelman@hotmail.com.

De beiaard van de Schildkerk toren wordt vanaf 2017 regelmatig bespeeld tijdens marktdagen, koopavonden en speciale gelegenheden door beiaardier Jan-Geert Heuvelman. Hij studeerde orgel bij Reitze Smits aan het Utrechts Conservatorium. Daarna heeft hij schoolmuziek gestudeerd aan het Artez conservatorium te Zwolle. In juni 2015 heeft hij zijn master studie beiaard aan de Nederlandse Beiaardschool bij Frans Haagen afgerond. In dezelfde maand won hij de tweede prijs op het internationaal beiaardconcours te Goes. Als tweede hoofdvak volgde hij lessen koordirectie bij Rob Vermeulen.

Als beiaardier is hij de vaste bespeler van de beiaard in de Gudulatoren te Lochem en de beiaard van de Schildkerktoren in Rijssen. Ook speelt hij in de zomermaanden veel beiaardconcerten in binnen- en buitenland.

Hij is docent muziek op het Van Lodenstein College te Amersfoort. Daarnaast is hij ook verantwoordelijk voor de diverse vocale en instrumentale ensembles op deze school.

Sinds 2007 is hij als dirigent verbonden aan het Vocaal Ensemble Rijssen. Daarnaast is hij ook dirigent van het jongerenkoor Sjaloom.

Hij was enkele jaren lid van de Cultuur Advies Raad in Rijssen. Als bestuurslid is hij betrokken bij de Nederlandse Klokkenspel Vereniging en de Stichting Stadsmuziek Rijssen.

Voor meer informatie zie www.jgheuvelman.nl en www.koorschoolrijssen.nl

 

Het carillon wordt in 2021 door beiaardier Jan-Geert Heuvelman op de volgende dagen bespeeld:

Dag Datum Tijd Activiteit
Zaterdag 13 feb 14:00 – 15:00 Beiaardbespeling
Zaterdag 27 feb 14:00 – 15:00 Beiaardbespeling
Zaterdag 13 mrt 14:00 – 15:00 Beiaardbespeling
Zaterdag 27 mrt 14:00 – 15:00 Beiaardbespeling
Vrijdag 2 apr 21:45 – 22:00 Beiaardbespeling, Goede Vrijdag
Zaterdag 10 apr 14:00 – 15:00 Beiaardbespeling
Zaterdag 24 apr 14:00 – 15:00 Beiaardbespeling
Zaterdag 8 mei 14:00 – 15:00 Beiaardbespeling
Zaterdag 22 mei 14:00 – 15:00 Beiaardbespeling
Zaterdag 12 jun 11:00 – 12:00 Beiaardbespeling
Zaterdag 26 jun 14:00 – 15:00 Beiaardbespeling
Zaterdag 10 jul 11:00 – 12:00 Beiaardbespeling
Zaterdag 24 jul 14:00 – 15:00 Beiaardbespeling
Donderdag 29 jul 10:00 – 11:00 Beiaardbespeling, Lommerdmarkt
Donderdag 5 aug 10:00 – 11:00 Beiaardbespeling, Lommerdmarkt
Zaterdag 14 aug 14:00 – 15:00 Beiaardbespeling
Zaterdag 28 aug 14:00 – 15:00 Beiaardbespeling
Zaterdag 11 sep 14:00 – 15:00 Beiaardbespeling, Open Monumentendag
Zaterdag 25 sep 14:00 – 15:00 Beiaardbespeling
Zaterdag 9 okt 14:00 – 15:00 Beiaardbespeling
Zaterdag 23 okt 14:00 – 15:00 Beiaardbespeling
Zaterdag 13 nov 14:00 – 15:00 Beiaardbespeling
Zaterdag 27 nov 14:00 – 15:00 Beiaardbespeling
Zaterdag 11 dec 14:00 – 15:00 Beiaardbespeling
Zaterdag 18 dec 14:00 – 15:00 Beiaardbespeling
Zaterdag 24 dec 22:30 – 23:00 Kerstnachtbespeling

 

Elk kwartier is het carillon te horen vanaf de kerktoren. Afgestemd op het seizoen of op een bijzondere dag in het jaar zijn de volgende melodieën te beluisteren.

Periode Nummers Looptijd
Lente 01 Psalm 150
02 Jesu Joy of Man’s
03 Lente – Vivaldi
04 U zij de Glorie
01-03 tot en met 31-05
Zomer 01 Psalm 65
02 Flötenuhr – Haydn
03 Zomer – Vivaldi
04 Flötenuhr – Haydn
01-06 tot en met 31-08
Herfst 01 Psalm 67
02 Menuet – Bach
03 Herst – Vivaldi
04 Prelude – Bach
01-09 tot en met 30-11
Winter 01 Psalm 147
02 Rondeau – Buononcini
03 Winter – Vivaldi
04 Concerto deel III – Vivaldi
01-12 tot en met 28-02
Valentijnsdag 01 Salut d’Amour – Elgar
02 Romance – Butlerman
03 Liebes Mädchen – Haydn
04 Liebeslied – Engelsman
14-02
Goede Vrijdag 01 Matthäus Passion – Bach
02 Matthäus Passion – Bach
03 Matthäus Passion – Bach
04 Matthäus Passion – Bach
Week van Goede Vrijdag
Pasen 01 Pasen
02 Pasen
03 Pasen
04 Pasen
Week van Pasen
Koningsdag 01 Wilhelmus
02 O Heer die daar
03 Klein op de wereldkaart
04 Oons Riessen
27-04, 04-05 en 05-05
Pinksteren 01 Come Holy Ghost
02 In dir ist Freude
03 Psalm 87
04 Wie oren om
Week van Pinksteren
Bachdag 01 Bourree II Engelse suite
02 Fragment luitsuite 4
03 Bourree luitsuite 1
04 Fragment 2 luitsuite 4
21-03 en 28-07
Dierendag 01 Pink Panther
02 Liddel Ducky
03 Dikkertje Dap
04 Pink Panther
04-10
Hervormingsdag 01 Een vaste burcht
02 Psalm 100
03 Psalm 46
04 Vater unser
Week van 31-10
Sinterklaas 01 Zie ginds komt de stoomboot
02 Hij komt
03 Zie de maan schijnt
04 Sinterklaas kapoentje
01-12 tot en met 05-12
Advent 01 O kom Emmanuel
02 Bereite dich Zion
03 Hark a thrilling voice
04 Nu daagt het in het oosten
15-12 tot en met 22-12
Kerst 01 Once in royal David’s city
02 Nu zijt wellekome
03 Een roze, fris ontloken
04 Er is een Kindeke
22-12 tot en met 26-12
Oudjaarsdag 01 Uren, dagen, maanden, jaren
02 O God die droeg
03 Psalm 90
04 Psalm 102
27-12 tot en met 31-12

 

Media

Sonatine in C, KV 439b - Mozart

met Jan-Geert Heuvelman | beiaard

Sonata 10 - Paradies

met Jan-Geert Heuvelman | beiaard