
Wat is een carillon?
Een carillon is een serie van minimaal 23 klokken die door middel van een klavier bespeeld kunnen worden. De klokken zijn gestemd en in rijen opgehangen in een toren. De klepels in de klok zijn door middel van draden verbonden met de toetsen (stokken) en pedalen van het beiaardklavier.
Hoe wordt een carillon bespeeld?
Naast het handmatig bespelen van de klokken vanaf het klavier kunnen de klokken ook tot klinken worden gebracht door een automaat of computer. De computer brengt hamers aan de buitenkant van de klok in beweging, waardoor de klok gaat klinken. Doordat de klepels van een klok behoorlijk zwaar kunnen, zijn kan een beiaard niet met normale pianotoetsen bespeeld worden, maar is er een speciaal stokkenklavier ontworpen waarop de beiaardier met zijn vuisten speelt. De laagste klokken zijn verbonden met het pedaal, zodat er meerdere tonen tegelijk gespeeld kunnen worden: met handen en voeten tegelijkertijd.
Speelautomaat
Een belangrijk verschil tussen het handmatig bespelen van de klokken en de automaat is het feit dat een automaat geen verschil in hard en zacht (dynamiek) kan maken, terwijl dat met handmatig spel vanaf het beiaardklavier wel goed mogelijk is. Dit is vergelijkbaar met de mogelijkheden die een piano biedt.
Verdwenen luidklokken
De toren van de Schildkerk is eigendom is van de burgerlijke gemeente Rijssen-Holten. In deze toren hingen aanvankelijk 3 luidklokken. De grootste klok, eens gewijd aan de Heilige Anthonius, was gegoten door de beroemde klokkengieter Geert van Wou uit Kampen, gewicht 1515 Nederlandse Ponden. De klok had in gotische letters als opschrift “Sanctus Anthonius vocor Gherardus de Wou me fecit MCCCCLXXX (1484)”. In 1798 is deze klok onbruikbaar geworden, al dan niet door krijgsvolk moedwillig vernield. Ter financiering van de bouw van de nieuwe toren is deze klok in 1828 door de gemeente verkocht aan de Rijksgeschutsgieterij te ’s Gravenhage. In 1829 is de tweede klok, die ook gebarsten was, eveneens ter financiering van de toren verkocht. De derde klok, de kleinste, gewicht 710 kg, is in 1743 in de toren gehangen. Zij droeg als opschrift “Me fecit Ciprianus Crans Jansz Amstelodami anno 1743”. Deze klok is op 16 maart 1943 door de Duitsers weggehaald en nooit teruggevonden.
Huidige luidklok
De huidige luidklok is in 1948 door Jan Jacob en Grietje ter Horst geschonken ter gelegenheid van de feesten rond de viering van het feit dat Rijssen toen 700 jaar stadsrecht had. De klok werd gegoten door de Gebr. Van Bergen uit Midwolda. Het opschrift op de klok luidt: “1943, wat’nen tied. Oorlog, mooie klokke kwiet. Riessen 7 eeuw’n stad. 5 joar l later fees ‘e had. Op det fees zin ik geboor’n. ’t Volgend joar hùn’k al in toorn. ‘k Luu biej vuurspood, teeg’nslag. ‘k Galme Gods lof elke dag”. Op de keerzijde: Geschonken door Jan en Grete ter Horst. Rijssen 27 juli 1948.
Een nieuw klokkenspel
In 1973 kwam er een klein klokkenspel van 25 klokken in de toren te hangen dat met behulp van een stokkenklavier bespeeld kon worden. De toenmalige techniek en ruimte in de toren lieten niet meer klokken toe. Groot promotor van dit carillon was de toenmalige burgemeester G.J.Smit. Door nieuwe uitvindingen was het mogelijk om meer klokken op te hangen in de toren van de Schildkerk. In 1998 konden daarom 25 klokken, gesponsord door de Rijssense middenstand,worden toegevoegd aan het klokkenspel. Het Rijssens carillon is momenteel een volwaardig instrument van 50 klokken. Basis van het carillon is c2, daarmee klinkt dit carillon een octaaf hoger dan een regulier carillon.
Bespeling
De beiaard van de Schildkerk toren wordt vanaf 2017 regelmatig bespeeld tijdens marktdagen, koopavonden en speciale gelegenheden. Zo is het mogelijk om bijv. bij een huwelijksvoltrekking in het stadhuis of de bevestiging daarvan in de Schildkerk tegen een vergoeding verzoeknummers aan te vragen bij de beiaardier.
U kunt daarvoor mailen naar beiaard@stadsmuziekrijssen.nl of jgheuvelman@hotmail.com.
De beiaard van de Schildkerk toren wordt vanaf 2017 regelmatig bespeeld tijdens marktdagen, koopavonden en speciale gelegenheden door beiaardier Jan-Geert Heuvelman. Hij studeerde orgel bij Reitze Smits aan het Utrechts Conservatorium. Daarna heeft hij schoolmuziek gestudeerd aan het Artez conservatorium te Zwolle. In juni 2015 heeft hij zijn master studie beiaard aan de Nederlandse Beiaardschool bij Frans Haagen afgerond. In dezelfde maand won hij de tweede prijs op het internationaal beiaardconcours te Goes. Als tweede hoofdvak volgde hij lessen koordirectie bij Rob Vermeulen.
Als beiaardier is hij de vaste bespeler van de beiaard in de Gudulatoren te Lochem en de beiaard van de Schildkerktoren in Rijssen. Ook speelt hij in de zomermaanden veel beiaardconcerten in binnen- en buitenland.
Hij is docent muziek op het Van Lodenstein College te Amersfoort. Daarnaast is hij ook verantwoordelijk voor de diverse vocale en instrumentale ensembles op deze school.
Sinds 2007 is hij als dirigent verbonden aan het Vocaal Ensemble Rijssen. Daarnaast is hij ook dirigent van het jongerenkoor Sjaloom.
Hij was enkele jaren lid van de Cultuur Advies Raad in Rijssen. Als bestuurslid is hij betrokken bij de Nederlandse Klokkenspel Vereniging en de Stichting Stadsmuziek Rijssen.
Voor meer informatie zie www.jgheuvelman.nl en www.koorschoolrijssen.nl
Het carillon wordt in 2021 door beiaardier Jan-Geert Heuvelman op de volgende dagen bespeeld:
Dag | Datum | Tijd | Activiteit |
Zaterdag | 13 feb | 14:00 – 15:00 | Beiaardbespeling |
Zaterdag | 27 feb | 14:00 – 15:00 | Beiaardbespeling |
Zaterdag | 13 mrt | 14:00 – 15:00 | Beiaardbespeling |
Zaterdag | 27 mrt | 14:00 – 15:00 | Beiaardbespeling |
Vrijdag | 2 apr | 21:45 – 22:00 | Beiaardbespeling, Goede Vrijdag |
Zaterdag | 10 apr | 14:00 – 15:00 | Beiaardbespeling |
Zaterdag | 24 apr | 14:00 – 15:00 | Beiaardbespeling |
Zaterdag | 8 mei | 14:00 – 15:00 | Beiaardbespeling |
Zaterdag | 22 mei | 14:00 – 15:00 | Beiaardbespeling |
Zaterdag | 12 jun | 11:00 – 12:00 | Beiaardbespeling |
Zaterdag | 26 jun | 14:00 – 15:00 | Beiaardbespeling |
Zaterdag | 10 jul | 11:00 – 12:00 | Beiaardbespeling |
Zaterdag | 24 jul | 14:00 – 15:00 | Beiaardbespeling |
Donderdag | 29 jul | 10:00 – 11:00 | Beiaardbespeling, Lommerdmarkt |
Donderdag | 5 aug | 10:00 – 11:00 | Beiaardbespeling, Lommerdmarkt |
Zaterdag | 14 aug | 14:00 – 15:00 | Beiaardbespeling |
Zaterdag | 28 aug | 14:00 – 15:00 | Beiaardbespeling |
Zaterdag | 11 sep | 14:00 – 15:00 | Beiaardbespeling, Open Monumentendag |
Zaterdag | 25 sep | 14:00 – 15:00 | Beiaardbespeling |
Zaterdag | 9 okt | 14:00 – 15:00 | Beiaardbespeling |
Zaterdag | 23 okt | 14:00 – 15:00 | Beiaardbespeling |
Zaterdag | 13 nov | 14:00 – 15:00 | Beiaardbespeling |
Zaterdag | 27 nov | 14:00 – 15:00 | Beiaardbespeling |
Zaterdag | 11 dec | 14:00 – 15:00 | Beiaardbespeling |
Zaterdag | 18 dec | 14:00 – 15:00 | Beiaardbespeling |
Zaterdag | 24 dec | 22:30 – 23:00 | Kerstnachtbespeling |
Periode | Nummers | Looptijd |
Lente | 01 Psalm 150 02 Jesu Joy of Man’s 03 Lente – Vivaldi 04 U zij de Glorie | 01-03 tot en met 31-05 |
Zomer | 01 Psalm 65 02 Flötenuhr – Haydn 03 Zomer – Vivaldi 04 Flötenuhr – Haydn | 01-06 tot en met 31-08 |
Herfst | 01 Psalm 67 02 Menuet – Bach 03 Herst – Vivaldi 04 Prelude – Bach | 01-09 tot en met 30-11 |
Winter | 01 Psalm 147 02 Rondeau – Buononcini 03 Winter – Vivaldi 04 Concerto deel III – Vivaldi | 01-12 tot en met 28-02 |
Valentijnsdag | 01 Salut d’Amour – Elgar 02 Romance – Butlerman 03 Liebes Mädchen – Haydn 04 Liebeslied – Engelsman | 14-02 |
Goede Vrijdag | 01 Matthäus Passion – Bach 02 Matthäus Passion – Bach 03 Matthäus Passion – Bach 04 Matthäus Passion – Bach | Week van Goede Vrijdag |
Pasen | 01 Pasen 02 Pasen 03 Pasen 04 Pasen | Week van Pasen |
Koningsdag | 01 Wilhelmus 02 O Heer die daar 03 Klein op de wereldkaart 04 Oons Riessen | 27-04, 04-05 en 05-05 |
Pinksteren | 01 Come Holy Ghost 02 In dir ist Freude 03 Psalm 87 04 Wie oren om | Week van Pinksteren |
Bachdag | 01 Bourree II Engelse suite 02 Fragment luitsuite 4 03 Bourree luitsuite 1 04 Fragment 2 luitsuite 4 | 21-03 en 28-07 |
Dierendag | 01 Pink Panther 02 Liddel Ducky 03 Dikkertje Dap 04 Pink Panther | 04-10 |
Hervormingsdag | 01 Een vaste burcht 02 Psalm 100 03 Psalm 46 04 Vater unser | Week van 31-10 |
Sinterklaas | 01 Zie ginds komt de stoomboot 02 Hij komt 03 Zie de maan schijnt 04 Sinterklaas kapoentje | 01-12 tot en met 05-12 |
Advent | 01 O kom Emmanuel 02 Bereite dich Zion 03 Hark a thrilling voice 04 Nu daagt het in het oosten | 15-12 tot en met 22-12 |
Kerst | 01 Once in royal David’s city 02 Nu zijt wellekome 03 Een roze, fris ontloken 04 Er is een Kindeke | 22-12 tot en met 26-12 |
Oudjaarsdag | 01 Uren, dagen, maanden, jaren 02 O God die droeg 03 Psalm 90 04 Psalm 102 | 27-12 tot en met 31-12 |